ارزیابی اثر همزیستی قارچ پیریفورموسپورا ایندیکا و کاربرد پاکلوبوترازول بر ویژگی‌های رشدی گیاه ریحان (.Ocimum basilicum L) در واکنش به تنش شوری

سابقه و هدف: شوری آب و خاک از مشکلات جدی و فزآینده در سطح جهان می‌باشد به‌طوری‌که بخش وسیعی از اراضی کشور ما نیز با این مشکل مواجه است. امروزه استفاده از ریزجانداران همزیست با ریشه گیاهان مانند قارچ پیریفورموسپورا ایندیکا از جمله راهکارهایی است که جهت بهبود رشد و افزایش عملکرد گیاهان زراعی در شرایط نامناسب محیطی مانند شوری آب و خاک به کار گرفته می‌شود. علاوه بر این، امروزه استفاده از موادی مانند پاکلوبوترازول که توانایی تنظیم رشد و تخفیف تنش‌های محیطی را دارند نیز افزایش یافته است. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف بررسی جداگانه و همزمان این عوامل بر ویژگی‌های رشد گیاه دارویی ریحان در شرایط بروز تنش شوری طراحی و اجرا شد. مواد و روش‌ها: این مطالعه به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در سال 1394 انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل دو سطح همزیستی (عدم تلقیح به عنوان شاهد و تلقیح با قارچ)، سه سطح پاکلوبوترازول (صفر، 20 و 40 میلی گرم در لیتر) و چهار سطح شوری آب آبیاری (صفر، سه، شش و نه دسی‌زیمنس بر متر NaCl) بودند. صفاتی نظیر وزن تر و خشک برگ، اندام هوایی و ریشه، ارتفاع بوته، تعداد برگ، سطح برگ، طول ریشه، محتوای نسبی آب برگ، محتوای کلروفیل برگ، درصد و عملکرد اسانس، میزان پراکسیداسیون چربی‌ها و پراکسید هیدروژن و فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی سوپراکسید دیسموتاز (SOD)، کاتالاز (CAT) و آسکوربات پراکسیداز (APX) مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته‌ها: نتایج این پژوهش نشان داد همزیستی قارچ پیریفورموسپورا ایندیکا توانست وزن تر و خشک برگ، اندام هوایی و ریشه را در شرایط تنش به‌طور معنی‌داری افزایش دهد. کاربرد پاکلوبوترازول گرچه در شرایط عادی موجب کاهش وزن تر و خشک برگ و بوته شد اما در شرایط تنش توانست وزن تر و خشک برگ و بوته را بهبود بخشد. همچنین، تلقیح قارچی ارتفاع، تعداد برگ، سطح برگ، طول ریشه، محتوای نسبی آب برگ، محتوای کلروفیل برگ، درصد و عملکرد اسانس گیاه ریحان را در شرایط تنش شوری به‌طور قابل‌توجهی افزایش داد هرچند بیشترین اثر مثبت قارچ در تیمارهای شوری متوسط و بالا مشاهده شد. اما در این شرایط برگ‌پاشی پاکلوبوترازول تنها بر صفات سطح برگ، طول ریشه، محتوای نسبی آب برگ، محتوای کلروفیل برگ و عملکرد اسانس تأثیر معنی‌دار داشت. همزیستی با قارچ شبه‌میکوریز و کاربرد پاکلوبوترازول، همچنین، میزان پراکسیداسیون لیپید غشاء را به هنگام تنش کاهش داد. تلقیح قارچی و برگ‌پاشی پاکلوبوترازول، همچنین، موجب افزایش محتوای پراکسید هیدروژن و بالا رفتن قابل توجه فعالیت آنزیم-های آنتی‌اکسیدانی سوپراکسید دیسموتاز، کاتالاز و آسکوربات پراکسیداز در شرایط تنش شد. نتیجه‌گیری: به‌طور کلی، همزیستی قارچ شبه میکوریز P. indica با گیاه ریحان توانست با افزایش تحمل به شوری تا حدود زیادی ویژگی‌های رشدی آن را بهبود بخشد. همچنین کاربرد پاکلوبوترازول در تخفیف آثار نامطلوب تنش شوری موثر بود، گرچه این اثربخشی به اندازه تأثیر همزیستی با قارچ نبود. کاربرد همزمان دو عامل مورد مطالعه نیز بر وزن تر و خشک برگ و ریشه، ارتفاع و عملکرد اسانس ریحان تأثیر معنی‌دار داشت.